Postawy i gesty w liturgii są wyrazem wewnętrznej wiary, modlitwy i miłości, ale także składają się na działanie, czynności liturgiczne. Celebracja musi odznaczać się pięknem i prostotą. /OWMR 42/

I. Postawy uczestników podczas liturgii

1. Postawa stojąca – oznacza gotowość do wypełnienia woli Bożej.

Wierni stoją – od wejścia kapłana aż do kolekty włącznie; podczas śpiewu przed Ewangelią, w czasie Ewangelii, wyznania wiary i modlitwy powszechnej, od wezwania: Módlcie się, aby…aż do Baranku Boży…, z wyjątkiem modlitwy epikletycznej i słów przeistoczenia; w czasie modlitwy po Komunii św. i zakończenia Mszy świętej. Wstaje się także na okadzenie celebransa w czasie przygotowania darów – czyli dopiero po okadzeniu darów ofiarnych.

2. Postawa siedząca – siedzenie jest postawą słuchającego ucznia. Jest znakiem skupienia, przyjmowania i rozważania Słowa Bożego.

Wierni siedzą: podczas czytań mszalnych (z wyjątkiem Ewangelii), psalmu responsoryjnego i kazania (homilii) oraz ciszy po kazaniu, podczas przygotowania darów ofiarnych (z wyjątkiem ministrantów posługujących), podczas rozdawania Komunii św. i chwili ciszy po Komunii św., w czasie ogłoszeń parafialnych.

Siedząc nigdy nie zakładamy nogi na nogę, nie wyciągamy ich przed siebie ani nie “bawimy się” stopami. W czasie postawy siedzącej dłonie spoczywać powinny na kolanach.

3. Postawa klęcząca – zarówno jako dłuższa postawa modlitewna, jak również chwilowy gest, w liturgii chrześcijańskiej oznaczała wielbienie Boga i była postawą typowo chrześcijańską.

Wierni w czasie Mszy św. klęczą: podczas Modlitwy eucharystycznej, po śpiewie: “Święty…”, na słowa: “Oto Baranek Boży… Panie, nie jestem godzien…”, w czasie adoracji Najświętszego Sakramentu.

Należy odróżnić postawę klęczącą od przyklęknięcia. Podczas przyklękania klęka się zawsze na jedno kolano i nie czyni się przy tym żadnych gestów, np. znaku krzyża.

Postawę klęczącą/przyklęknięcia prawidłowo wykonujemy, kiedy kolanem wyraźnie dotkniemy posadzki. Nie może to być tylko “dygnięcie”. Klęka się zawsze twarzą do przedmiotu czci. Klękanie na dwa kolana jest wyrazem czci i hołdu wobec Pana Jezusa wystawionego do adoracji.

Postawa klęcząca jest też zasadniczą postawą w czasie sakramentu pokuty i pojednania

II. Gesty podczas liturgii

1. Znak krzyża

Znak krzyża jest gestem najczęściej wykonywanym gestem przez katolików. Symbolizuje on krzyż, na którym umarł Chrystus. Znak krzyża jest wyznaniem wiary w Boga Trójjedynego – Ojca, Syna i Ducha Świętego. Wykonując znak krzyża na samych sobie, niejako sami wyrażamy gotowość na ukrzyżowanie siebie.

Wyróżniamy dwa rodzaje znaków krzyża: duży i mały. W czasie Mszy św. duży znak krzyża wykonujemy: na rozpoczęcie Eucharystii na słowa: “W imię +Ojca i Syna i Ducha Świętego…”, na pokropienie wodą święconą, w czasie błogosławieństwa końcowego: “Niech Was błogosławi Bóg wszechmogący: +Ojciec i Syn i Duch Święty”.

Mały znak krzyża wykonujemy przed Ewangelią, znacząc kciukiem małe znaki krzyża: na czole (umysłem przyjąć i rozważać Słowo Boże), na ustach (ustami głosić Słowo Boże), na piersi (sercem ukochać Słowo Boże i zachować).

2. Pokłon – jest znakiem zarówno głębokiego szacunku, jak również usposobienia pokutnego, szczególnie wtedy, gdy ma on związek z prośbą o oczyszczenie z grzechów (w sakramencie pokuty, spowiedzi powszechnej, przy akcie pokuty we Mszy św. itp.).

Skłon głowy lub ciała symbolizuje cześć i błaganie. Pokłonem ciała pozdrawia się ołtarz, krzyż, a także celebransa. Skłon głowy jest znakiem szacunku i uprzejmości. Skłaniamy głowę, gdy wypowiadamy razem imiona Trzech Osób Trójcy Świętej, gdy wypowiadamy imię: Jezus, Maryja, świętego, którego przypada wspomnienie, święto lub uroczystość. Jeśli w jakimś kościele nie jest przechowywany Najświętszy Sakrament (nie ma “wiecznej lampki”), wtedy skłaniamy ciało przed głównym ołtarzem, paschałem albo przed krzyżem. Ponadto skłon głowy wykonują wszyscy (kapłan i wierni) w czasie Wyznania Wiary na słowa: “I za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z Maryi Dziewicy i stał się człowiekiem”. Jest to nasz wyraz uczczenia tajemnicy Wcielenia.

3. Podnoszenie oczu

Podnoszenie oczu zawsze rozumiano jako znak zewnętrzny kierowania duszy i myśli do Boga. Posoborowa odnowa liturgiczna wymaga, aby oczy były zwrócone na ołtarz, na obrzędy, na lektora, na głoszącego słowo Boże, w celu łatwiejszego zachowania zgodności między myślami, słowami i czynnościami liturgicznymi.

4. Znak pokoju – to zewnętrzny wyraz zgody z bliźnim.

Znak pokoju przekazuje się przed śpiewem Baranku Boży po wezwaniu kapłana lub diakona: “przekażcie sobie znak pokoju”. Kapłan przekazuje znak pokoju usługującym. Celebrujący Eucharystię biskup najpierw przekazuje znak pokoju stojącym najbliżej niego koncelebransom, a dopiero później asystującym mu diakonom (OWMR 239). Zasadniczo można przekazać pokój za pomocą skinienia głowy lub podania ręki do osób będących w sąsiedztwie i wypowiedzenia słów: “Pokój z Tobą”. Odpowiedź na te słowa brzmi: Amen (OWMR 154).

Zasadniczo istnieją aż cztery sposoby przekazywania znaku pokoju w liturgii: przez podanie ręki, przez nałożenie rąk, przez skłon i przez pocałunek.

5. Złożenie rąk

Składanie rąk przy modlitwie symbolizuje wzniesienie duszy do Boga i oddanie Mu się z wiarą. Jest znakiem poddania się Jego woli, jako najwyższemu Panu. Wierni składają w ten sposób ręce przy modlitwie, tak podczas liturgii, jak i poza nią.

6. Bicie się w piersi

Jest to znak pokory, skruchy i szczerego żalu za grzechy. Podczas wykonywania tego gestu wskazujemy na serce człowieka, gdyż “z serca pochodzą złe myśli, zabójstwa, cudzołóstwa, czyny nierządne, kradzieże, fałszywe świadectwa, przekleństwa” (Mt 15,19).

W Eucharystii gest ten wykonujemy: w czasie III formy aktu pokuty na słowa: “moja wina, moja wina, moja bardzo wielka wina”. Nie wykonujemy tego gestu na słowa: “Panie nie jestem godzien…” i „Baranku Boży…” przed Komunią św., gdyż formuły te nie są wyznaniem win ( por. MR 5*)